Dirk De Wachter is een Belgische psychiater, hoogleraar en auteur van verschillende boeken. Op het einde van zijn laatste boek wenste hij iedereen een ‘pandemie van bewustzijn’ toe. Boeiend om het daar met hem, in coronatijden, over te hebben.
Interviewers: Julie Rutgeerts, Kristof Lataire, Linde Deheegher, Sarah De Hondt
Vandaag hebben we corona. Kan een ‘pandemie van bewustzijn’ zich even snel verspreiden?
Dirk De Wachter: “Door corona waren we genoodzaakt om na te denken over dingen. Ik hoop dat dit nieuwe creatieve gedachten kan opleveren en dat niet alles terug hetzelfde wordt. Consumptiegedrag zit in mensen, maar het kon plots niet meer zoals voorheen. Moeten we daar depressief over doen? Helemaal niet. Laten we de kans juist grijpen om na te denken over overconsumptie. Het massatoerisme zal de komende tijd niet meer zijn wat het was. Kunnen we daar iets goeds van maken en een visie ontwikkelen die verrijkend is? Dat moeten we wel proberen.”
Hoe moeten we bewuster met reizen omspringen?
De Wachter: “Ik hoop dat we meer gaan nadenken over ‘Wat is dat als ik op reis ga?’. Mensen gaan vaak leeghoofdig weg om weg te zijn – het maakt niet uit wat ze doen of waar ze heen trekken – om dan in die verre streek net hetzelfde te doen als ze hier doen. Frieten eten bijvoorbeeld. Laat ons dat kritisch doorlichten. Het is belangrijk om na te denken over wat er nuttig en goed is voor een mens, ook in de context van toerisme. Dat is het kennismaken met andere culturen, met de geschiedenis, met dingen die ons verrijken. Heel veel massatoerisme is het omgekeerde. De coronacrisis aanwenden om bewustmaking te genereren, is erg zinvol. Sommige trendwatchers beweren dat we met meer aandacht voor verstilling en duurzaamheid naar de wereld zullen kijken. Wel, ik denk dat niet. Verandering gaat met kleine stapjes, zoals de processie van Echternach. Corona heeft ons even doen stilstaan bij allerlei zaken, maar nadien zullen veel mensen weer in dezelfde patronen vervallen. Maar goed, waarschijnlijk kunnen we de komende tijd niet meer op vakantie als sardientjes in een vol vliegtuig of naar festivals met honderdduizend man op één wei. Hoe kunnen we van dat nadeel dan een voordeel maken? Als het niet meer massaal mag, kunnen we er dan bewuster en met meer aandacht mee omgaan? Ik hoop op een shift naar meer verdiepend toerisme. Nochtans is veel toerisme niet zo verdiepend. Een groot deel van de mensen wil gewoon op het strand liggen en op stap gaan. Ik wil daar zeker niet denigrerend over doen. Laten we voorzichtig zijn en niet moralistisch oordelend worden. Maar we kunnen, omdat het anders moet, proberen om er iets positiefs van maken. Er zijn in Vlaanderen genoeg interessante musea, waar we anders niet naartoe zouden gaan. Want we vliegen liever naar musea aan de andere kant van de wereld. Het is nu het moment om onze verborgen rijkdommen, dingen in de nabije omgeving, wat meer onder de aandacht brengen.”
In uw boek omschrijft u dat er een gevoel overheerst dat je maar bijzonder bent, omdat je bijzondere dingen doet. Door corona was dat (op het vlak van toerisme) plots niet meer mogelijk. Een vloek of zegen?
De Wachter: “De grootste bijzonderheid zit in de ‘gewonigheid’. Omdat ik zo weinig thuis ben, koester ik die momenten net. Maar je kan het thuisblijven en de gewonigheid niet dwingen. Het moet een vrije keuze zijn, geen verplichting. Als de overheid het verplicht om op vakantie te gaan in eigen land, dan gaat dat niet gebeuren. Dit moet bottom-up werken. Mensen moeten het doen omdat ze dit zelf willen. Vermijd het negatieve en gebruik positieve beeldvorming. Humor is de absolute truc. Onnozeliteiten en surrealisme, zijn ons Vlaamse handelsmerk. Humor is het glijmiddel voor dit unieke gebeuren. Probeer gewonigheid sexy en plezant te maken, zodat mensen elkaar erover vertellen.”
Hoe kunnen we positieve beeldvorming nog meer inzetten?
De Wachter: “Sociale media maken de werkelijkheid vandaag. Hoe kunnen we jonge mensen aanspreken die als ze warm gemaakt worden, meer in petto hebben dan enkel aan het strand liggen en ‘s avonds zat worden? Ik denk dat veel mensen, niet allemaal, achteraf zullen zeggen dat ze het plezant vonden om eens iets anders te doen. Het is een én-én-verhaal . Natuurlijk mag je lekker niksen en je amuseren. Maar wat cultuur opsnuiven, is ook interessant. En daar is nog veel werk te doen. We moeten zulke zaken in eigen land sexy in beeld brengen en jonge mensen kunnen daarin een belangrijke rol spelen.”
Waarom handelen we niet zo verantwoord of duurzaam als we zelf (denken te) willen?
De Wachter: “We zijn verslaafd aan consumptie. Ik ben zelf ook jaren de wereld rondgevlogen voor mijn werk, wel altijd in combinatie met cultuur. Ik heb dat heel graag en gretig gedaan. Ik pleit schuldig, maar voel me niet schuldig. Want ik heb er veel uitgehaald en dat ook doorgegeven aan anderen. Gretigheid en consumptiedrang zitten gewoon in de mens. Als psychiater ben ik gewoon om vanuit miserie, wezenlijke dingen aan bod te laten komen. Dingen die meestal al lang bestaan, maar onder de mat blijven, worden bij een groot probleem bespreekbaar. En dat is wat ik heb zien bewegen met de coronacrisis. Laat ons nadenken over onderliggende symtomen, zoals de grote ecologische belasting, leeghoofdig toerisme, overconsumptie, … en kijken wat er écht essentieel is.”
Welke rol moet de overheid spelen in duurzaam toerisme?
De Wachter: “Ik geloof niet in een top-down overheid, die ons vertelt waar we naartoe moeten gaan. In de toeristische sector zijn heel veel goede ideeën. De overheid moet ze bottom-up stimuleren en kansen geven: ze in kaart brengen, stroomlijnen, ondersteunen, mensen laten samenwerken en initiatieven laten bloeien. De overheid kan op die manier faciliterend zijn.”
Wat is de verantwoordelijkheid van de burger?
De Wachter: “Mensen reizen om te dissociëren, om letterlijk en figuurlijk afstand te nemen van dingen. Als we niet ver weg kunnen reizen, moeten we het gevoel van dissociatie op een andere manier vinden. Dat betekent ook afstand nemen van onze smartphone, wat makkelijker gaat in een ver land. Hoe kunnen we onze ‘altijd bereikbaarheid’ nuanceren? We moeten daar echt over nadenken, ook met bedrijven. Want dit is heel vermoeiend voor ons zenuwstelsel. Ik leg ook een grote verantwoordelijkheid bij het individu. We moeten ons de vraag stellen: Wat wil ik met mijn leven? Hoe kan ik mijn vrije tijd aanwenden om zinvol en gezond te leven? Om zorgend en nuttig te zijn voor mijn medemens? Vorig jaar ruilde ik mijn vakantie in Italië voor een ontwikkelingsproject in Tanzanië. Dat was een heel betekenisvolle reis. Want als je iets waardevols doet, geeft dat ook aan je vrije tijd een dimensie die zeer boeiend en betekenisvol is. Je moet dus nadenken over ‘kan vakantie meer zijn dan alleen het omgekeerde van werk, namelijk niks doen?’ Volgens mij kunnen andere manieren om het verstand aan te wenden, soms nuttiger zijn dan gewoon niks doen, dan ledigheid.”
Zullen we door de quarantaine juist meer nood krijgen aan een strikte scheiding tussen werk en privé?
De Wachter: “Dat denk ik wel. We ondervinden nu ook de nadelen van thuiswerken. Het is goed voor mensen om structuur te hebben en een onderscheid te maken tussen vrije tijd en werktijd. Het is een menselijke nood om het ‘doordrammende’ te kunnen uitschakelen. Hoe kunnen we, wanneer we in ons eigen land blijven, toch proberen om onze dagelijkse routine uit te zetten?”
Welke plek bekleedt cultuur in toerisme, en hoe kan dit best georganiseerd worden met de overheid en ondernemers?
De Wachter: “Ondernemer Fernand Huts toont zijn kunstcollectie aan het grote publiek en het is goed dat iedereen die te zien krijgt. Maar de hele cultuurwereld wegtrekken van de overheid, zoals in Amerika, daar ben ik geen voorstander van. Daar leeft cultuur enkel van de goodwill van zeer rijke mensen. Voor mij blijft de overheid een belangrijke organiserende factor, die privé-initiatieven mee kan ondersteunen. Want ik ben voor samenwerking. Cultuur is een basisgegeven voor de samenleving. Het is aan de overheid om grote en kleine initiatieven bottom-up te ondersteunen.”
Hoe kunnen we erfgoedlocaties die leegstaan terug laten floreren?
De Wachter: “Wat de Spanjaarden met hun kloosters hebben gedaan, de paradores, dat zijn prachtige initiatieven. Hoe kunnen we onze leegstaande kerken een nieuwe bestemming geven, die betekenisvol is? Er stilteplekken van maken bijvoorbeeld, daar is zoveel nood aan. Of in leegstaande kerken kleine tentoonstellingen organiseren met kunst, die de geschiedenis verbindt met onze tijd. Onze museumdepots zitten vol, topwerken staan in de kelder, daar kunnen we toch vanalles mee! Soms zijn we niet chauvinistisch genoeg. Dit kleine land heeft het grootste potentieel in heel de wereld als het gaat over moderne dans, klassieke muziek, schilderkunst, moderne kunst, … We gebruiken dat potentieel veel te weinig.”
Elke crisis is een kans, wat wilt u nog meegeven?
De Wachter: “Ik koester het erfgoed in ons land. Maar laat ons niet al te krampachtig, te kneuterig de boodschap verkondigen dat je niet meer weg moet, omdat hier alles te zien is. Ik ben een grote liefhebber van Parijs en zou het heel erg vinden als ik er niet meer heen kon. We moeten met fluïde grenzen werken en blijvend onze blik op de wereld richten. Niet enkel terugplooien op onszelf, maar ook onze fantastische creativiteit naar de wereld blijven exporteren en omgekeerd.”
Uitgelichte afbeelding en foto Dirk De Wachter © Leen Wouters Fotografie